GLOSARIUSZ

• Amdo (tyb. a-mdo) – północno-wschodnia prowincja Tybetu z Silingiem (chiń. Xining).
• Ani (tyb. a-ni) – mniszka.
• Anquan bu (chiń.) – Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (tyb. rgyal-khab dbe-’jags las-khung, gjalkhab dendziak lekhung).
• Barkhor (tyb. bar-skor) dosłownie “wewnętrzny krąg”, droga wokół świątyni Dżokhang w Lhasie, główne miejsce korła w Lhasie.
• BBP – Biuro Bezpieczeństwa Publicznego; por. gongan ju.
• Bon (tyb. bon) – tradycyjna religia Tybetu, powstała przed przeniesieniem tu buddyzmu i praktykowana do dziś w wielu regionach.
• Campa (tyb. rtsam-pa) – prażona mąka jęczmienna, podstawowe pożywienie i “narodowe danie” Tybetańczyków. Chińczycy nazywają ją qingke.
• Dang’an (chiń.) – teczka zawierająca potrzebne państwu informacje o każdej osobie (dotyczące przede wszystkim życia społecznego i polityki), prowadzona przez odpowiedni wydział bezpieczeństwa.
• Dharamsala – miasteczko w stanie Himachal Pradesh w północnych Indiach, siedziba Dalajlamy i tybetańskiego rządu na wychodźstwie.
• Dharma (sans.) – religia lub prawda, może się też odnosić do natury rzeczywistości. Termin używany jako synonim buddyzmu i nauk buddyjskich (tyb. chos, cze).
• Drokpa (tyb. ’brog-pa) – koczownik.
• Dżokhang (tyb. jo-khang) – najbardziej czczona świątynia Tybetu, położona w dzielnicy tybetańskiej, na “Starym Mieście” w Lhasie. Tybetańczycy nazywają ją często Cuglhakhang.
• Front Jedności – organ partii, którego zadaniem jest budowanie szerokiego “sojuszu” z sektorami bezpartyjnymi i, często, niechińskimi, przez np. werbowanie “patriotycznych wyższych sfer” uznających przewodnią rolę partii (chiń. tong zhan bu; tyb. ‘thab-phyogs gcig-sgyur; thabczog cziggjur); por. OLPKK.
• Ganbu (chiń.) – kadry; zwykle odnosi się do członka partii piastującego odpowiedzialne stanowisko, technicznie obejmuje też bezpartyjnych na ważnych stanowiskach w rządzie (tyb. las byed-pa, leczepa).
• Gar (tyb. sgar) – obozowisko klasztorne.
• Gelug lub gelugpa (tyb. dge-lugs-pa) – dominująca, związana z dalajlamami, szkoła buddyzmu tybetańskiego, nazywana też “żółtymi czapkami”.
• Gesze (tyb. dge-bshes) – mnich lub lama, który ukończył monastyczne studia gelugpy; odpowiednik “doktora teologii”.
• Gjama (tyb. rgya-ma) – jednostka masy; 500 gramów.
• Gompa (tyb. dgon-pa) – klasztor.
• Gongan Ju (chiń.) – Biuro Bezpieczeństwa Publicznego (BBP), komórka policyjna szczebla lokalnego (tyb. sbyi sde chu, czi de czu).
• Hu kou (chiń.) – dokument meldunkowy, często nazywa się tak również kartki żywnościowe (tyb. them-mtho).
• Jangsi (tyb. yang-srid) – tytuł grzecznościowy, dosł. “ponowne przejawienie”, por. tulku.
• Kagju lub kagjupa (tyb. bka’-rgyud-pa) – szkoła buddyjska związana z karmapami, których tradycyjna siedziba znajduje się Curphu, około 70 km na zachód od Lhasy.
• Kalon (tyb. bka’-blon) – minister rządu Tybetu.
• Kanshousuo (chiń.) – areszt (tyb. lta-srung-khang).
• Kaszag (tyb. bka’-shags) – rząd Tybetu.
• KC – Komitet Centralny [KPCh] (chiń. dang zhong yang; tyb. tang krung yang).
• Kham (tyb. khams) – wschodnia prowincja Tybetu z Czamdo (chiń. Changdu).
• Khampa (tyb. khams-pa) – mieszkaniec Khamu.
• Khel (tyb.) – ładunek jaka; jednostka masy równa 28 gjama.
• Khenpo (tyb. mkhan-po) – odpowiednik tytułu gesze (por.) w szkołach ningma i kagju buddyzmu tybetańskiego.
• Komitet Demokratycznego Zarządzania – organy administracyjne powoływane w klasztorach Tybetu od 1962 roku. Por. u-jon lhan-khang.
• Kontrrewolucyjny – termin polityczno-prawny, określający wroga państwa lub każdy czyn popełniony w celu “obalenia politycznej władzy dyktatury proletariatu i systemu socjalistycznego” (art. 90 kodeksu karnego z 1980 roku); (chiń. fan ge ming; tyb. gsar-brjer ngo-rgol, sardzie ngogol).
• Korła (tyb. skor-ba) – okrążanie; forma praktyki religijnej polegająca na chodzeniu, zgodnie z ruchem wskazówek zegara, wokół buddyjskich świątyń lub miejsc kultu.
• KPCh – Komunistyczna Partia Chin (chiń. zhongguo gong chan dang; nazwy tej nie przełożono na tybetański, oddaje się ją fonetycznie jako krung-go gung bran tang).
• Kuszo (tyb. sku-bzhogs, sku-zhabs) – termin grzecznościowy, określający osobę wybitną, uczonego itd.
• Lama (tyb. bla-ma) – szanowany nauczyciel religii, tybetański odpowiednik sanskryckiego terminu guru. Lama nie musi być mnichem, choć np. w szkole gelug zwykle nim jest. Chińscy politycy nazywają tak, błędnie, każdego mnicha.
• Laogai (chiń.) – ośrodek reformy przez pracę dla więźniów skazanych wyrokiem sądowym. Potocznie nazywa się tak cały system penitencjarny (tyb. ngal rtsol bsgyur bkod). Laojiao (skrót od laodong jiaoyang) – to obóz reedukacji przez pracę dla więźniów skazanych w trybie administracyjnym.
• Leczepa (tyb.) – por. ganbu.
• Ledon rukha (tyb. las-don ru-khag) – dosłownie “grupa robocza”. Odnosi się do tworzonych ad hoc zespołów złożonych z członków partii, którzy mają przeprowadzić dochodzenie albo reedukację polityczną w określonej instytucji lub regionie (chiń. gogzuo dui).
• LPZ – Ludowa Policja Zbrojna, por. wujing.
• Monlam Czenmo (tyb. smon-lam chen-mo) – dosł. “Święto Wielkiej Modlitwy” w Lhasie; tu: Wielkie Święto Modlitwy.
• Mu (chiń.) – jednostka miary równa piętnastej części hektara, czyli ok. 67 metrom kwadratowym (1.500 mu = 1 km kwadratowy).
• Ningma (njingma) lub ningmapa (tyb. rnying-ma) – najstarsza z czterech głównych szkół buddyzmu tybetańskiego.
• OLPKK – Ogólnochińska Ludowa Polityczna Konferencja Konsultatywna. Instytucja zwołana po raz pierwszy w 1949 roku, w której skład wchodzą przedstawiciele organizacji popierających partię, lecz nie należących do jej struktur. W regionach zamieszkiwanych przez inne narodowości należą do niej najważniejsi duchowni i byli arystokraci popierający partię (tzw. “patriotyczne wyższe sfery”). Jest głównym organem publicznym Frontu Jedności; spotyka się regularnie, by wyrazić poparcie dla decyzji partii lub, rzadziej, aby je omówić (tyb. krung-go mi-dmangs chab-srid gros mol chogs-’du, lub, prościej, chab srid gros, czab si dre).
• Paichusuo (chiń.) – komisariat.
• Pokojowa ewolucja – ukuty przez partię termin, określający zachodnią strategię podkopywania komunizmu przez stopniowe wprowadzanie idei Zachodu (tyb. zhi-wa’i rim ‘gyur, sziłej rim gjur; chiń. heping yanbian).
• Pokojowe wyzwolenie – tak partia nazywa wkroczenie wojsk AL-W na teren obecnego Tybetańskiego Regionu Autonomicznego (tyb. zhi-wa’i bcings-bkrol, sziłej czing drol).
• Prefektura – jednostka administracyjna znajdująca się poniżej prowincji lub regionu, a powyżej okręgu (chiń. diqu). TRA podzielony jest na pięć prefektur, z których każda dzieli się co najmniej na siedem okręgów. “Tybetańska Prefektura Autonomiczna” (chiń. xizang zizhizhou) znajduje się poza granicami TRA, niemniej większość mieszkańców stanowią Tybetańczycy.
• Prokuratura – chińska komórka rządowa odpowiedzialna za prowadzenie dochodzeń i sądowe ściganie przestępstw kryminalnych (tyb. zhib chu; chiń. jianchayuan).
• Reakcyjny – sposób myślenia w przestarzałych kategoriach lub opieranie się słusznym ideom politycznym (tyb. log spyod-pa, lok cze pa; chiń. fan dong pai).
• Reforma i otwarcie – linia polityki partii zainicjowana przez Deng Xiaopinga w 1978 roku, pozwalająca na rozwinięcie “systemu odpowiedzialności gospodarstw domowych” i “socjalistycznej gospodarki rynkowej”, nie wiążąca się jednak z liberalizacją polityczną (tyb. ‘gyur-bcos sgo-bye srid chus, gjur cze gocze si czu; chiń. gaige kaifang).
• Rewolucja kulturalna – kampania, dzięki której Mao chciał odzyskać kontrolę nad partią, nakazując młodzieży “bombardować centralę” (tzn. przeprowadzić czystkę) i wykorzenić “cztery stare” (poglądy, kulturę, zwyczaje i nawyki). Władze Chin opisują dziś ten okres (1966-76) jako “dziesięć złych lat”. Przyjmuje się, że w Tybecie rewolucja kulturalna skończyła się dopiero w 1979 (tyb. rigs-nas gsar-brje, rigne sardzie).
• Rinpocze (tyb. rin-po-che) – dosłownie “drogocenny”, tytuł grzecznościowy dodawany do imienia lamy, zwłaszcza inkarnowanego.
• Sakja lub sakjapa (tyb. sa-skya) – jedna z czterech głównych szkół buddyzmu tybetańskiego.
• Sang (tyb. srang) – jednostka masy; 50 gramów.
• Sangha (sans.) – termin o wielu znaczeniach; najczęściej społeczność, głównie monastyczna, praktykujących nauki buddyjskie (tyb. dge -’dun gyi-sde).
• Separatyzm – partyjne określenie tybetańskiego ruchu niepodległościowego lub jakiegokolwiek innego ruchu secesjonistycznego (tyb. kha-bral ring-lugs, khadrel ringluk).
• Shourongsuo (chiń.) – ośrodek “ochrony i śledztwa”; lokalny areszt lub więzienie dla drobnych przestępców i włóczęgów.
• Szo (tyb. zho) – jednostka masy; 5 gramów.
• Thamzing (tyb. thabs-’dzin) – “wiec walki”.
• Themtho (tyb. them-mtho) – por. hu kou.
• Ting (chiń.; tyb. thing) – departament rządowy lub urząd szczebla prowincji albo regionu autonomicznego – pomiędzy bu (ministerstwo, szczebel państwowy; tyb. pu’u) a ju (urząd lokalny lub wydział; tyb. chu).
• Tongzhi (chiń.) – towarzysz (współcześnie, częściej, określenie homoseksualnego partnera lub partnerki); (tyb. blo-mthun).
• TRA – Tybetański Region Autonomiczny, część Tybetu położona na zachód od rzeki Driczu (Jangcy) i na południe od gór Kunlun. Współczesne Chiny uznają za “Tybet” tylko te tereny. W 1965 roku nadano im formalnie status “regionu autonomicznego” (tyb. bod rang-skyong ljongs; chiń. xizang zizhiqu).
• Trzy Klejnoty – w doktrynie buddyjskiej: Budda, Dharma i Sangha (tyb. dkon mchog gsum).
• Tulku lub trulku (tyb. sprul-sku) – dosłownie “ciało manifestacji”; inkarnowany lama, tzn. osoba, która osiągnęła taki stopień duchowego rozwoju, który pozwala jej na świadome odrodzenie w świecie ludzi, by nieść pomoc innym. Chińczycy błędnie tłumaczą ten termin jako huo fo, “żywy budda”.
• Turen lub turing (tyb. kru-ring) – współczesny termin tybetański oznaczający mianowanego przywódcę lub przewodniczącego komitetu; od chińskiego zhuren.
• U-Cang (tyb. dbus-gtsang) – tradycyjna nazwa dwóch regionów Tybetu środkowego z Lhasą (chiń. Lasa) i Szigace (chiń. Rigaze).
• Ujon lhenkhang (tyb. u-yon lhan-khang) – komitet, od chińskiego hui yuan. Często używany jako skrót od sa-ngas u-yon lhan-khang (sane ujon lhenkhang) – komitet dzielnicowy, najmniejsza komórka administracyjna dla mieszkańców, którzy nie podlegają wydziałom pracy. W klasztorach odnosi się do komitetów demokratycznego zarządzania.
• Wujing (chiń.) – Ludowa Policja Zbrojna, jednostki paramilitarne powołane w 1983 roku.
• Xian (chiń.) – średni szczebel struktury administracyjnej (tyb. shen lub rdzong).
• Xiang (chiń.) – niższy szczebel struktury administracyjnej; dawniej obejmował tylko miasta, obecnie odnosi się również do grupy wiosek (tyb. shang).
• Xizang (chiń.) – chińskie określenie Tybetu, odnosi się tylko do terenów obecnego TRA.
• Zang lub Zangzu (chiń.) – chińskie określenie tybetańskiej grupy etnicznej.
• Zhuxi (chiń.) – przewodniczący, gubernator (tyb. kru’ushi). Odpowiednikiem w hierarchii partyjnej jest shuji – sekretarz partii (tyb. hru-chi).

Skróty

• AL-W Armia Ludowo-Wyzwoleńcza
• BBP Biuro Bezpieczeństwa Publicznego
• ChRL Chińska Republika Ludowa
• KPCh Komunistyczna Partia Chin
• LPZ Ludowa Policja Zbrojna
• OLPKK Ogólnochińska Ludowa Polityczna Konferencja Konsultatywna
• TPA Tybetańska Prefektura Autonomiczna
• TRA Tybetański Region Autonomiczny
• ZPL Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych

---

[powrót]