Tło historyczne

1 października 1949 – utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej.

Przejmujący władzę komuniści oświadczają, że wyzwolenie Tybetu jest jednym z ich głównych zadań. We wrześniu 1949 głównodowodzący AL-W Zhu De mówi, że „wspólny program wymaga (...) wyzwolenia wszystkich ziem chińskich, w tym Tybetu”. (SWB cz. V, 1949, nr 24, s. 22)

Pod koniec maja 1950, w granicznym miasteczku Dengo w Khamie, dochodzi do pierwszej potyczki między AL-W a wojskami tybetańskimi. Chińczycy zajmują Dengo, ale odbija je oddział tybetański, podlegający gubernatorowi Lhalu Cełangowi Dordże z Czamdo.

We wrześniu 1950 Chiny przedstawiają trzy propozycje: Tybet musi uznać, że stanowi część Chin; Tybet musi powierzyć swoją obronność Chinom; wszystkie sprawy polityczne i handlowe, dotyczące państw trzecich, muszą być prowadzone za pośrednictwem Chin.

Rząd w Lhasie poleca tybetańskiej misji w Delhi, odpowiedzialnej za negocjacje z Chińczykami, by wstrzymała się z udzieleniem odpowiedzi. Lhasa bada sytuację na arenie międzynarodowej i zabiega o pomoc dla Tybetu.

7 października 1950 AL-W przekracza Driczu i rusza na Czamdo.

19 października 1950 nowy gubernator Czamdo Ngabo Ngałang Dzigme poddaje miasto i wydaje rozkaz złożenia broni nielicznym oddziałom tybetańskim, otoczonym przez 40 tysięcy żołnierzy AL-W.

10 października 1950 Chiny ogłaszają pierwszy ważny dokument w sprawie Tybetu, omawiający politykę ChRL wobec mniejszości narodowych i „wspólny program”. Będzie on podstawą Siedemnastopunktowej Ugody, stanowiąc, że „wszystkie instytucje religijne i lud Tybetu” muszą udzielać AL-W „wszelkiej możliwej pomocy” i że „istniejący system polityczny i wojskowy w Tybecie nie zostanie zmieniony”.

Nie uzyskawszy odpowiedzi na apele, skierowane do Wielkiej Brytanii i Indii, 13 października 1950 Tybet zwraca się do Organizacji Narodów Zjednoczonych: „Zbrojna inwazja na Tybet, której celem jest przyłączenie go, siłą, do komunistycznych Chin, stanowi jawny akt agresji”. Salwador wnosi projekt rezolucji, podnoszącej m.in. problem skomplikowanego statusu Tybetu. Wielka Brytania i Indie wnioskują o odroczenie debaty w Zgromadzeniu Ogólnym. Wydarzenia w Korei sprawiają, że Stany Zjednoczone sprzeciwiają się poruszaniu sprawy Tybetu.

Na początku listopada 1950 wyrocznie Gadong i Neczung orzekają, że szesnastoletni XIV Dalajlama powinien przejąć pełną władzę polityczną i religijną. 17 listopada 1950 odbywa się uroczysta ceremonia, podczas której regent przekazuje mu władzę nad krajem.

7 grudnia 1950 Gjalcen Phuncog i Samlingpa Dordże przekazują Lhasie informację, że Ngabo opowiada się za przyjęciem chińskiej propozycji podjęcia rozmów. [„Gjalcen Phuncog, były sekretarz Ngabo Ngałanga Dzigme, mówi: Opowiadaliśmy Dalajowi o męstwie i szlachetności żołnierzy armii wyzwoleńczej oraz o łagodnej polityce rządu centralnego, by rozproszyć wszelkie wątpliwości. Prosiliśmy, by zgodził się na podjęcie negocjacji”; Dziennik Tybetański, 20 października 2000.]
Wkrótce potem Ngabo potajemnie przesyła inną informację, w której mówi, że jako jeniec nie działa z własnej woli. Prosi, by rząd podejmował wszelkie niezbędne kroki, nie oglądając się na niego ani innych urzędników [którzy dostali się do niewoli].

Pod koniec lutego 1951 przybywają do Czamdo Sampho Tenzin Dondrub i Khenczung Thubten Legmon, wysłannicy Dalajlamy i kaszagu, którzy mają pomagać Ngabo w negocjacjach z Chińczykami. Przywożą ze sobą oświadczenie lhaskiego rządu, mówiące o niepodległości Tybetu i nieistnieniu imperialistycznych wpływów w Tybecie. Chińczycy odrzucają ten dokument. Ngabo prosi o pozwolenie na prowadzenie negocjacji w Lhasie i otrzymuje zgodę premierów rządu tybetańskiego; w tym samym czasie przychodzi doń telegram od Dalajlamy, który każe mu jechać na rozmowy do Pekinu.

Tybetańska delegacja przyjeżdża do Pekinu 22 kwietnia 1951. Kaszag wysyła instrukcje, w których każe delegatom dowodzić prawa Tybetu do niepodległości, przedstawiać historyczne relacje z Chinami w kategoriach związku „kapłan-opiekun” i, tylko w ostateczności, zgodzić się na uznanie Tybetu za część Chin, o ile: Tybet utrzyma pełną wewnętrzną niepodległość; w Tybecie nie będą stacjonować żadne chińskie oddziały; za sprawy obronności odpowiadać będzie armia tybetańska; chińskie przedstawicielstwo w Lhasie – w tym personel i straż – nie przekroczy stu osób; przedstawiciel Chin będzie buddystą. [Wystąpienie Ngabo na drugiej sesji plenarnej V Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych TRA, 1989.]

29 kwietnia 1951 delegacje tybetańska i chińska spotykają się w sztabie armii w Pekinie. Na czele delegacji chińskiej stoi Li Weihan, członek departamentu pracy Frontu Zjednoczenia, który odpowiada za współpracę z grupami niekomunistycznymi i mniejszościami narodowymi. Chiny podkreślają w ten sposób, że uważają sprawę Tybetu za problem wewnętrzny.

Podczas trzeciego spotkania, 2 maja, Li Weihan mówi, że suwerenność Tybetu nie może być przedmiotem negocjacji i dyskusja o niej nie ma sensu. Delegaci tybetańscy dowiadują się, że warunkiem rozpoczęcia rozmów jest zatwierdzenie przez Lhasę zaaprobowanej przez [Taszilhunpo i] Chińczyków inkarnacji Panczenlamy. Lhasa zatwierdza tę kandydaturę w maju.

10 maja tybetański delegat Lhałutara stwierdza, że proponowane uprawnienia komisji chińskiej w Tybecie podkopują status Dalajlamy. „Jeżeli się nie zgadzacie – odpowiedział Li Weihan – to w każdej chwili możecie wyjść. Tybet zostanie wyzwolony pokojowo lub siłą: wybór należy do was. To tylko kwestia wysłania do AL-W telegramu z rozkazem ruszenia na Tybet”. [Wystąpienie Ngabo Ngałanga Dzigme na drugiej sesji plenarnej V Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych TRA, 1989]

Dyskusje przynoszą kosmetyczne, głównie językowe zmiany w „Ugodzie między centralnym rządem ludowym a lokalnym rządem Tybetu w sprawie pokojowego wyzwolenia Tybetu”. Siedemnastopunktowa Ugoda wchodzi w życie natychmiast po jej podpisaniu 23 maja 1951.

Następnego dnia, podczas spotkania z Mao, Ngabo mówi, że jest upoważniony do podpisania Ugody, choć upoważnienia takiego nie ma i musiałby prosić o nie Lhasę. Dodaje, że nie posiada pieczęci, choć faktycznie ma przy sobie pieczęć gubernatora Khamu. Chińczycy proponują zrobienie nowych pieczęci, a delegacja Tybetańska przystaje na tę propozycję. Tybetańscy uchodźcy utrzymują, że pod dokumentem przyłożono sfałszowane pieczęcie.

Na początku lipca 1951 Stany Zjednoczone wysyłają bezpośredni, tajny apel do Dalajlamy, w którym namawiają go do podpisania oświadczenia, odrzucającego Ugodę.

We wrześniu 1951 Tybetańskie Zgromadzenie Narodowe dyskutuje nad Ugodą i rekomenduje Dalajlamie jej podpisanie.

Naciskany przez chińskiego dygnitarza Zhang Jingwu, Dalajlama pisze list, w którym uznaje Ugodę; Zhang Jingwu sugeruje zmienienie sformułowania „Chiny i Tybet” na „rząd centralny i rząd lokalny”. 24 października 1951 telegram zostaje wysłany do Mao, a Xinhua cytuje go w brzmieniu: „Lokalny rząd Tybetu, a także duchowni i świeccy mieszkańcy jednogłośnie popierają ugodę i, pod przewodnictwem przewodniczącego Mao i centralnego rządu ludowego, będą aktywnie wspierać Armię Ludowo-Wyzwoleńczą w Tybecie, by wzmocnić obronność państwa, wygnać z Tybetu imperialistyczne wpływy oraz strzec zjednoczenia terytorialnego i suwerenności macierzy”.

26 października 1951 Zhang Jingwu zostaje mianowany przedstawicielem rządu centralnego w Lhasie.

Żołnierze AL-W (w cywilnych ubraniach) i chińskie grupy propagandowe odwiedzają tybetańskie wioski i informują mieszkańców – którzy najczęściej słyszą o tym po raz pierwszy – o podpisaniu Ugody i przyłączeniu Tybetu do Chin.

10 lutego 1952 Chińczycy powołują sztab Tybetańskiego Dystryktu Wojskowego.

23 maja 1952 Chińczycy organizują huczne obchody pierwszej rocznicy podpisania Siedemnastopunktowej Ugody.

W lutym 1954 dochodzi do pierwszych potyczek między Khampami i wojskami chińskimi, wywołanych wprowadzaniem komunistycznych reform.

W maju 1954 Chiny i Indie podpisują traktat handlowy, obejmujący pańcza sila [pięć zasad] pokojowego współistnienia. Tybetańczycy nie biorą udziału w negocjacjach.

Pod koniec 1954 zostaje otwarta szosa Qinghai-Tybet, łącząca Xining z Lhasą.

W marcu 1955, podczas siódmej sesji plenarnej Rady Państwa w Pekinie, w obecności delegacji tybetańskiej, zapada decyzja o utworzeniu Komitetu Przygotowawczego Tybetańskiego Regionu Autonomicznego (KPTRA). Dalajlama zostaje jego przewodniczącym, a Panczenlama wiceprzewodniczącym.

Na początku 1956, podczas obchodów Monlamu, na ulicach Lhasy pojawiają się antychińskie plakaty, przypisywane organizacji Mimang Congdu, która rośnie w siłę i cieszy coraz większy poparciem w kręgach monastycznych i politycznych.

25 listopada 1956 Dalajlama, za zgodą Chińczyków, przybywa do New Delhi. Spotyka się premierem Jawaharlalem Nehru i bierze udział w uroczystościach buddyjskich.

Na początku 1957 powstanie przenosi się z Khamu do centralnego Tybetu. Uchodźcy z Khamu koczują wokół Lhasy.

Dalajlama wraca do Tybetu w marcu 1957, choć prywatnie odradza mu to wielu tybetańskich dostojników i najbliższych krewnych.

4 lipca 1957 Dalajlama otrzymuje od Tybetańczyków złoty tron, symbolizujący jego najwyższą władzę w Tybecie. Głównym ofiarodawcą jest Andrug Gonbo Taszi, przyszły przywódca „Czterech Rzek, Sześciu Pasm” [tyb. chu-zhi gang-drung], organizacji ruchu oporu, która formalnie powstaje w marcu 1958.

We wrześniu 1958 bojownicy „Czterech Rzek, Sześciu Pasm” wchodzą do klasztoru Szang Gaden Czoekor, domagając się wydania im ukrytej tam broni tybetańskiego regimentu Dzangthang. Dzięki pomocy mnichów broń tę zdobywają.

10 marca 1959 rozchodzi się pogłoska, że Chińczycy chcą porwać Dalajlamę. Tysiące Tybetańczyków gromadzą się wokół Norbulingki, by go chronić. Demonstranci atakują tybetańskich urzędników, który uważają za zdrajców, i ruszają do centrum miasta.

12 marca 1959 zbiera się w Szol, wiosce u stóp Potali, grupa około pięćdziesięciu tybetańskich urzędników i proklamuje się „Zgromadzeniem Ludowym”.

Następnego dnia w Szol są już tysiące Tybetańczyków, domagających się odrzucenia Siedemnastopunktowej Ugody. Protestujący twierdzą, że złamali ją sami Chińczycy, ograniczając władzę Dalajlamy.

28 marca 1959 Chiny wydają oświadczenie, podpisane przez premiera Zhou Enlaia, w którym stwierdzają, że „rebelia” oznacza „podarcie” Ugody i że „rząd lokalny” zostaje rozwiązany.

30 marca 1959 Dalajlama przekracza granicę Indii.

1 września 1965 zostaje utworzony Tybetański Region Autonomiczny, co równa się prawnej śmierci Ugody.